Jerozolima, stolica państwa Izrael i jego największe miasto. Uważane za jedno z najważniejszych miast w historii świata, jest świętym miastem o kluczowym znaczeniu religijnym dla chrześcijaństwa, judaizmu i islamu. Tutaj przechowywana była Arka Przymierza, tutaj Jezus odkupił grzechy ludzkości przez śmierć i zmartwychwstanie, a prorok Mahomet doznał wniebowstąpienia. Na przestrzeni trzech tysiącleci istnienia, Jerozolima wielokrotne zmieniała przynależność państwową, ale dla Żydów zawsze była i jest ich głównym miastem. Tak jak i kiedyś, tak teraz dochodzi tutaj do wielu tarć i napięć w związku z mozaiką religijną i narodowościową. Jednym z najbardziej wymownych tego przejawów jest fakt, że Stare Miasto dzieli się na cztery części – chrześcijańską, żydowską, muzułmańską i ormiańską. Przybywają tutaj pielgrzymi z całego świata, którzy modlą się pod Ścianą Płaczu, w meczecie Al-Aksa, czy pod Bazyliką Grobu Świętego. Znajduje się tutaj także sławna Via Dolorosa czyli Droga Krzyżowa, którą przemierzył Jezus Chrystus niosąc krzyż na Golgotę. Jest to ciąg wąskich uliczek na których umieszczone jest dziewięć stacji Męki Pańskiej. Droga zaczyna się od pierwszej stacji, w miejscu, gdzie Jezus został skazany na śmierć, na dziedzińcu muzułmańskiej szkoły Al-Omariya. Pozostałe pięć stacji Drogi Krzyżowej znajduje się we wnętrzu Bazyliki Grobu Świętego. Miejsca poszczególnych stacji są różne, jest to ulica, kaplica lub kościół, a czasem niemal środek lokalnego sklepu z pamiątkami. Stacje są oznaczone metalowymi okrągłymi płytami z wyrytym napisem przymocowanymi do muru.

Z Jerozolimą, tak jak i z całym terenem dzisiejszego państwa Izrael związana jest historia 2 Korpusu Polskiego walczącego w trakcie II wojny światowej. W 1943 roku po ewakuacji Polskich Sił Zbrojnych przez gen. Andersa z ZSRR do Iranu, skąd przez Irak i Syrię dotarła do Palestyny, będącej wówczas pod panowaniem brytyjskim. Tutaj odbywały się manewry formującej się polskiej jednostki wojskowej. Niedługo potem 2 Korpus został wysłany na front do Włoch, jednak ślady polskiej obecności w Jerozolimie pozostały wieczne, a jednym z bardziej namacalnych przykładów jest właśnie Via Dolorosa, a konkretniej III i IV stacja.

Trzecia stacja „Pan Jezus upada pod krzyżem po raz pierwszy” upamiętnia upadek Jezusa w wyniku wyczerpania i odniesionych ran. Stacja ta zlokalizowana jest za skrzyżowaniem z ulicą Al-Wad, po drodze do niej przechodzi się pod antycznym łukiem Ecce Homo, zbudowanym w II wieku z fundacji cesarza Hadriana. Kaplica trzeciej stacji, nieoficjalnie nazywana kaplicą polską pochodzi z XIX wieku. Została wyremontowana i wyposażona w latach 1947–1948 przez polskich żołnierzy i uchodźcy polskich z armii Andersa, dzięki staraniom księdza Stefana Pietruszki–Jabłonowskiego, kapelana Polskich Sił Zbrojnych, późniejszego pierwszego rektora Polskiej Misji w Ziemi Świętej. Rzeźbę Chrystusa upadającego pod krzyżem wykonał opisywany na naszej stronie Tadeusz Zieliński, żołnierz II Korpusu i artysta tworzący po wojnie w Wielkiej Brytanii (inne jego dzieła można podziwiać na naszej stronie, do której link znajduje się tutaj). Kaplicę zdobią typowo polskie wyobrażenia symboliczne. Pod polskim zarządem kaplica znajdowała się do 2000 roku, a obecnie jest własnością Kościoła katolickiego obrządku ormiańskiego. Nad wejściem do kaplicy znajduje się rzeźba przedstawiająca Jezusa upadającego pod krzyżem autorstwa Angelo Minghettiego.

Czwarta stacja „Pan Jezus spotyka swą Matkę” zlokalizowana tuż obok trzeciej, upamiętnia spotkanie Jezusa z Maryją. Kaplica dla czwartej stacji jest ulokowana jest w krypcie kościoła obrządku ormiańskiego pod wezwaniem Matki Bożej Bolesnej. W podłodze znajduje się mozaika z obrazem dwóch sandałów. Znajduje się ona w miejscu w którym Maria z Nazaretu miała stać i obserwować ostatnią drogę Syna. Pierwsza wzmianka o kościele w tym miejscu pochodzi z VI wieku, natomiast informacje o kaplicy Omdlenia Matki Boskiej z XIII–XIV wieku. Podobnie jak w wypadku stacji III, ta również została odnowiona staraniem żołnierzy polskich oraz ks. Stefana Pietruszki–Jabłonowskiego. Mensę ołtarza IV Stacji podtrzymują dwa polskie orły. Nad drzwiami do kaplicy znajduje się płaskorzeźba wykonana w piaskowcu również autorstwa Tadeusza Zielińskiego przedstawiająca spotkanie Jezusa z Matką. Pod polskim zarządem kaplica znajdowała się do 2000 roku, a obecnie jest własnością Kościoła katolickiego obrządku ormiańskiego.

Nie są to jedyne tego typu miejsca na terenie Izraela, do dzisiaj przetrwały tu inne ślady obecności polskich żołnierzy, którzy przygotowywali się i szkolili do walki Europie. W Tyberiadzie przy kościele pw. Św. Piotra znajduje się kamienny monument w postaci polowego ołtarza, ufundowany w 1945 r. przez polskich żołnierzy na pamiątkę ich pobytu nad Jeziorem Galilejskim. Przy ołtarzu umieszczona jest inskrypcja:

„ŻOŁNIERZE ARMII POLSKIEJ NA ŚR. WSCH. O.O.FRANCISZKANOM OPIEKUNOM ZIEMI ŚW. NA PAMIĄTKĘ POBYTU W TYBERIADZIE / TOBIE KRÓLOWO KORONY POLSKIEJ Z WIARĄ NIEZŁOMNĄ ŻE PRZYWRÓCISZ WOLNOŚĆ I WIELKOŚĆ TWEGO NARODU I PAŃSTWA – SKROMNE DZIEŁO RĄK WŁASNYCH NA ŚRODK. WSCH. Z CZCIĄ I MIŁOŚCIĄ OFIAROWUJĄ. R.P. 1945”

Jest także cmentarz katolicki na wzgórzu Syjon w Jerozolimie, pod pomnikiem poświęconym pamięci żołnierzy i cywilów 2 Korpusu Polskiego generała Władysława Andersa, zmarłych w Jerozolimie w trakcie tułaczki z sowieckich łagrów do Ojczyzny. Ich pomnik znajduje się w centrum polskiej kwatery. Spoczywa tu 86 osób, którym nie udało się powrócić z wojennej tułaczki do wolnej Ojczyzny. Jest wśród nich wiele postaci znaczących. Swój nagrobek mają tu m.in. ostatni przedstawiciel niepodległej Rzeczpospolitej w Jerozolimie – konsul Aleksy Wdziekonski, czy wspomniany już pierwszy rektor Polskiej Misji Katolickiej w Ziemi Świętej ks. Stefan Pietruszka-Jabłonowski. 

Współcześnie w gąszczu ciasnych, stromych i krętych uliczkach, przy których gęsto stoją muzułmańscy sklepikarze, nawołujący do kupowania u nich wszelkiego rodzaju produktów, o godzinie piętnastej w każdy piątek zbierają się pielgrzymi, aby przeżyć tajemnicę Drogi Krzyżowej. W Jerozolimie chrześcijanie są mniejszością i takie wędrówki nie odpowiadają sprzedawcom. Czasem dochodzi tutaj do głośnych przepychanek i kłótni. Tu i w całym Izraelu jak w żadnym innym miejscu na świecie żywa jest historia, a symbole nabierają dodatkowego znaczenia. Polacy w wyniku zawiłej historii dotarli do Ziemi Świętej i poruszeni postanowili na zawsze zostawić swój ślad, jako świadectwo wiary ale również swojej tułaczki po świecie.

Stanisław Płużański